Η δικαιοσύνη είναι μια αξία που “εισάγει μια ηθική και δίκαιη αρχή στην ισότητα, μια αξία που αναγνωρίζει όλους τους ανθρώπους ως υποκείμενα ίσης αξιοπρέπειας και προστατεύει το δικαίωμά τους να μην υπόκεινται σε σχέσεις που βασίζονται στην κυριαρχία και την καταπίεση, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους κατάσταση, το φύλο, την ηλικία, την εθνότητα, την καταγωγή, τις ικανότητες τους κ.λπ”.

Δεδομένης της τρέχουσας κατάστασης κρίσης – επιδεινωμένης από το μοντέλο στο οποίο βρισκόμασταν ήδη βυθισμένοι, έναν πανδημικό ετεροπατριαρχικό καπιταλισμό – είναι προτεραιότητά μας να ξεκινήσουμε από αυτή την προσέγγιση. Δηλαδή να υποβάλουμε προτάσεις λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ο κορωνοϊός και ο κοινωνικός έλεγχος έχουν ανομοιόμορφες επιπτώσεις σε ορισμένες ομάδες του πληθυσμού που εξαρτώνται από την κοινωνική θέση και το φύλο.

Από την προσέγγιση της Φεμινιστικής οικονομίας, είναι σημαντικό, να γίνει ορατό το γεγονός ότι οι επιπτώσεις αυτής της κρίσης έχουν έναν μεγαλύτερο αντίκτυπο στις γυναίκες, μιας και εκείνες σηκώνουν το μεγαλύτερο βάρος στις υπηρεσίες αναπαραγωγής και φροντίδας στην κοινωνία. Αυτή είναι η περίπτωση των μεταναστριών, εκείνων που εργάζονται σε επισφαλείς ή ανεπίσημους τομείς (όπως οικιακοί βοηθοί και καθαρίστριες) που στην παρούσα κατάσταση επιδεινώνεται η κατάστασής τους, δεδομένου ότι πρέπει να συνεχίσουν να εργάζονται υπό συνθήκες που τους εκθέτουν στην εξάπλωση του ιού. Τι θα συμβεί αν αρρωστήσουν;

Στο Δίκτυο δικτυώσεων Reas, πιστεύουμε ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι/ες με μια ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε την εργασία “στην οποία η ανθρώπινη, κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική διάσταση επανακτάται, έτσι ώστε να ικανοποιεί τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων (ατομικές, του κοντινού περιβάλλοντος και της ευρύτερης κοινότητας)”.

Με βάση την αντίληψη αυτή, η εργασία περιλαμβάνει τόσο παραγωγικά (αμειβόμενα ή μη) όσο και αναπαραγωγικά καθήκοντα (αυτά που έχουν να κάνουν με το πεδίο της φροντίδας).

Το σημερινό ηγεμονικό μοντέλο αναθέτει την ευθύνη για τη φροντίδα στις γυναίκες, και όταν αυτές αδυνατούν, είναι οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας καθώς και οι μετανάστριες (οι γυναίκες ουσιαστικά) που κάνουν αυτή την εργασία. Δεδομένου ότι οι ηλικιωμένοι θεωρούνται ως ομάδες υψηλού κινδύνου και τα παιδιά ως φορείς υψηλής μεταδοτικότητας, το ήδη επισφαλές σύστημα φροντίδας μας, έχει αποδυναμωθεί ακόμη περισσότερο.

Υπό αυτή την έννοια, η κρίση αυτή έκανε “ορατό τον τρόπο με τον οποίο η νεοφιλελεύθερη ηγεμονία έχει δημιουργήσει ένα επίπεδο έλλειψης κοινωνικής προστασίας παγκόσμιας εμβέλειας”. Το σύστημα υγείας μας βρίσκεται σε διαδικασία περικοπών του προϋπολογισμού και ιδιωτικοποίησης και δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις υψηλές απαιτήσεις που προκάλεσε αυτή η κρίση.

Η δημιουργία ενός περιβάλλοντος κοινωνικής συνυπευθυνότητας συνεπάγεται την κατανομή ανάμεσα σε όλους τους παράγοντες της κοινωνίας, των διαφορετικών καθηκόντων φροντίδας που είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της ζωής στα διάφορα στάδια της.

Από την άλλη πλευρά, η διαφορετική στάση των επιχειρήσεων σε αυτή την κρίση (όπως συνέβη ήδη το 2008) δείχνει για μια ακόμη φορά ότι οι φορείς Κ.ΑΛ.Ο.  είναι πιο ανθεκτικοί και ευέλικτοι σε στιγμές κρίσης. Αν και θα υποστούν, και αυτοί, τις συνέπειες της μείωσης της οικονομικής δραστηριότητας, η συνεταιριστική κουλτούρα & η αυτοδιαχείριση αυτών των φορέων σημαίνει ότι υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον και θέληση να προστατευθεί η κατάσταση των εργαζομένων και να αναζητηθούν λύσεις μέσω ταμείων αλληλεγγύης ή άλλες παρόμοιες πρωτοβουλίες αμοιβαίας υποστήριξης.

Με αυτή την αρχή υπερασπιζόμαστε ότι “όλη μας η παραγωγική και οικονομική δραστηριότητα σχετίζεται με τη φύση, επομένως η συμμαχία μας με αυτήν και η αναγνώριση των δικαιωμάτων της είναι η αφετηρία μας”. Πιστεύουμε ότι η σχέση μας με τη Φύση είναι πηγή οικονομικού πλούτου και καλής υγείας για όλους. Εξ’ ου και η θεμελιώδης ανάγκη “να ενσωματωθεί η περιβαλλοντική βιωσιμότητα σε όλες τις δράσεις μας, αξιολογώντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις μας (οικολογικό αποτύπωμα) σε μόνιμη βάση”.

Το μοντέλο της απεριόριστης μεγέθυνσης και το παραγωγικό της σύστημα, καθώς και η οργάνωση και ο σχεδιασμός της, δείχνουν και πάλι τις μεγάλες αδυναμίες της σε αυτήν την κρίση. Αυτή η κρίση μας κάνει να αναρωτηθούμε αν οι πόλεις μας είναι έτοιμες και αν τα μοντέλα αστικού σχεδιασμού πρέπει να αναθεωρηθούν για να γίνουν πιο ανθεκτικά και αξιοβίωτα.

Η σημερινή κατάσταση έκτακτης ανάγκης για το κλίμα, μας έχει ήδη προειδοποιήσει για την ανάγκη να ξεκινήσουμε μια πορεία προς μια κοινωνικό-οικολογική μετάβαση και ότι αυτή είναι μια ευκαιρία για την οικοδόμηση πιο δίκαιων, πιο ισότιμων και βιώσιμων κοινωνιών. Επομένως, δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι πρόκειται για αγώνα μεγάλης απόστασης και ότι η ιστορική μείωση των εκπομπών C02 δεν θα πρέπει να ανατραπεί όταν επιστρέψουμε στα κανονικά επίπεδα παραγωγής και οικονομικής δραστηριότητας.

Πρέπει να αντιληφθούμε την τωρινή συγκυρία ως ένα παράθυρο αλλαγής και μια ευκαιρία να προτείνουμε μέτρα για την υπεράσπιση της βιοποικιλότητας ή τη βελτίωση της περιβαλλοντικής υγείας ώστε να αποφύγουμε να είμαστε ευάλωτοι σε λοιμώξεις όπως ο Covid-19. Από την άποψη αυτή, είναι απαραίτητο να μην χάσουμε την επαφή με τον στόχο μας για οικολογική μετάβαση προς κοινωνίες με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και να επανεξετάσουμε οριστικά την αλλαγή προς ένα μοντέλο παραγωγής που ανταποκρίνεται στα όρια που θέτει ο πλανήτης και είναι συνδεδεμένα  με τους φυσικούς κύκλους της ζωής.

Εμείς στο Δίκτυο δικτύωσεων REAS “θέλουμε να προωθήσουμε τo συνεργατισμό αντί του ανταγωνισμού, εντός και εκτός των οργανώσεών μας που συνδέονται με το δίκτυο”. Από αυτή την άποψη, “σκοπεύουμε να οικοδομήσουμε, συλλογικά, ένα μοντέλο κοινωνίας βασισμένο στην αρμονική τοπική ανάπτυξη, τις δίκαιες εμπορικές σχέσεις, την ισότητα, την εμπιστοσύνη, τη συνυπευθυνότητα, τη διαφάνεια και τον σεβασμό”.

Βλέπουμε μια εντυπωσιακή αύξηση πρωτοβουλιών πολιτών, αμοιβαίας υποστήριξης και συνεργασίας σε διάφορους τομείς, ως απάντηση στην κρίση, γεγονός που υπογραμμίζει πόσο άχρηστες είναι οι καπιταλιστικές αρχές, όπως ο ανταγωνισμός και ο ατομικισμός, έναντι των αξιών που βασίζονται στην αλληλεγγύη και τη συλλογικότητα και αποτελούν χαρακτηριστικά της Αλληλέγγυας Οικονομίας.

Μεγάλο μέρος πρωτοβουλιών και εγχειρημάτων από διάφορους τομείς, όπως η επικοινωνία, η ενέργεια, η κινητικότητα, η αγρο-οικολογία, τα τρόφιμα, η κατανάλωση κ.λπ., συνυπάρχουν και συνεργάζονται στην Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία και οι περισσότερες από αυτές προέρχονται από πρωτοβουλίες πολιτών με διπλό στόχο: το μοίρασμα γνώσεων και εργαλείων και την διατύπωση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών αιτημάτων με στόχο τον μετασχηματισμό του πλαισίου, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των Κοινωνικών Αγορών.

Είναι επομένως σημαντικό, η απόκρισή μας σε στιγμές κρίσης, όπως η τωρινή, να είναι συλλογική ως προς το μοίρασμα της γνώσης, των πόρων των οργανισμών  όπως οι φυσικοί χώροι ή τα υλικά αγαθά, έτσι ώστε να συμπληρώνουμε τις κοινές μας προσπάθειες σαν μέρος ενός συνόλου.

Η αρχή του “μη κερδοσκοπικού” είναι στενά συνδεδεμένη με τον τρόπο που εμείς αναλύουμε τους ισολογισμούς, λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο την οικονομική διάσταση, αλλά και την ανθρώπινη, κοινωνική, περιβαλλοντική, πολιτιστική και συμμετοχική διάσταση, με αποτέλεσμα ένα συνολικό όφελος. Εννοείται με αυτό, ότι οι δραστηριότητές μας επενδύουν τα όποια πλεονάσματα στη βελτίωση ή στην επέκταση του εταιρικού σκοπού  καθώς και στην υποστήριξη άλλων πρωτοβουλιών αλληλεγγύης γενικού ενδιαφέροντος, συμμετέχοντας έτσι στο χτίσιμο ενός πιο ανθρώπινου με μεγαλύτερη φροντίδα και δίκαιου κοινωνικού μοντέλου.

Αυτή η αρχή, τοποθετεί τους φορείς της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας στους αντίποδες του καπιταλιστικού DNA και εκφράζεται στην παρούσα κρίση, μέσα από την παροχή πληθώρας εξαιρετικών και δωρεάν υπηρεσιών, των φορέων της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας στην κοινωνική τους βάση (μεγαλύτερο όγκο δεδομένων πλοήγησης, ψυχαγωγία και πολιτιστικές δραστηριότητες, εκπαίδευση, δωρεάν ανανέωση συνδρομών για άτομα που πλήττονται οικονομικά από την ύφεση κλπ.). Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε επίσης πώς μερικές από τις μεγάλες εταιρείες μεταφράζουν την κρίση της υγείας και την κατάσταση του εγκλεισμού ως μια νέα θέση στην αγορά όπου μπορούν να αυξήσουν τα κέρδη τους, μια ακόμη εκδήλωση της επιθυμίας για κέρδος, με οποιοδήποτε κόστος, που κρύβεται πίσω από δεκαετίες ιδιωτικοποίησης βασικών κοινωνικών υπηρεσιών όπως η υγεία.

Ωστόσο, βλέπουμε επίσης πως κρίσεις και καταστάσεις, όπως η τωρινή,  είναι ένα σοκ για την κλίμακα αξιών μας. Έρχονται στο φως τα πραγματικά σημαντικά ζητήματα, αναγκάζοντάς μας να σταματήσουμε και να ξανασκεφτούμε, πραγματικά, ποιες είναι οι βασικές ανάγκες, δίνοντας στα χρήματα την πραγματική τους αξία (την ικανοποίηση των ζωτικών αναγκών) και απονομισματοποιώντας πολλές από τις βασικές δράσεις, πρωτοβουλίες και χρήσεις πόρων, που λαμβάνουν χώρα την παρούσα στιγμή.

“Η δέσμευσή μας για το περιβάλλον συγκεκριμενοποιείται στη συμμετοχή και στην αειφόρο τοπική και κοινοτική ανάπτυξη, από τη συμμετοχή σε δίκτυα και τη συνεργασία με άλλους οργανισμούς του κοντινού κοινωνικού και οικονομικού ιστού μέσα στην ίδια γεωγραφική περιοχή”.

Aυτή η κρίση δοκιμάζει το ρόλο μας στο να υπερασπιστούμε και να διατηρήσουμε την υγεία του κοινωνικού μας περιβάλλοντος. Αλλά, επίσης, μας προσκαλεί να γίνουμε ενεργοί υποστηρικτές του περιβαλλοντικού μας πλούτου, εκτιμώντας περισσότερο από ποτέ, τον προορισμό και τον αντίκτυπο των οικονομικών μας πόρων. Όπως μας υπενθυμίζει η ηθική χρηματοδότηση, τα χρήματα σε αυτήν την κερδοσκοπική και εμπορευματοποιημένη κοινωνία είναι ένα εργαλείο εξουσίας, το οποίο επιτρέπει σε πολλές πρωτοβουλίες και σχέδια να “μπορούν να κάνουν”,  έτσι ώστε τοποθετώντας τα χρήματά μας, στο τάδε ή στο δείνα οικονομικό κύκλωμα, να μπορούμε να επωφεληθούμε άμεσα και να μπορούμε να ενισχύσουμε κάποιες δομές αντί για άλλες.

Η νέα φάση της οικονομικής κρίσης που έρχεται, θα επηρεάσει σοβαρά το τοπικό εμπόριο και τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, πιθανώς τα θύματα μιας νέας φάσης συσσώρευσης από όπου θα ωφεληθούν και πάλι οι μεγάλες εταιρίες. Έτσι, ο ρόλος μας ως καταναλωτών μέσω της κριτικής και υπεύθυνης κατανάλωσης θα είναι αποφασιστικής σημασίας για την επιβίωση πολλών μικρών επιχειρήσεων στην περιοχή μας.

Αυτό ανοίγει τη δυνατότητα ενός ηθικού κυκλώματος, όπου η υπεράσπιση του τοπικού παραγωγικού ιστού θα επαναφέρει μεγαλύτερο πλούτο στην περιοχή (όσον αφορά την απασχόληση, τις καταναλωτικές συνήθειες), δημιουργώντας διαδικασίες μετασχηματισμού των δομών που δημιουργούν ανισότητες και αποκλεισμούς.

Ο κορωνοϊός είναι μια παγκόσμια πρόκληση για τον πλανήτη στο σύνολό του αυτή τη στιγμή, αλλά δεν μπορούμε να ξεχάσουμε ότι αυτής της κρίσης προηγήθηκε η εφαρμογή ενός μη βιώσιμου μοντέλου, σε όλα τα επίπεδα.

Επομένως, είναι σημαντικό να κάνουμε έναν απολογισμό, να αναρωτηθούμε  και να προσδιορίσουμε πώς και ποιος επηρεάζεται και ποια είναι τα εργαλεία που έχουμε έτσι ώστε να αποφύγουμε την αύξηση της επισφάλειας και της ανισότητας που παράγει το σημερινό σύστημα.

Η κρίση είναι επίσης κρίση του καπιταλιστικού μοντέλου και είναι απαραίτητο να προχωρήσουμε με άλλα μοντέλα, όπως αυτά που προτείνονται από την Αλληλέγγυα Οικονομία και τις Μετασχηματιστικές Οικονομίες καθώς και από κινήματα όπως η κοινωνική οικολογία και η φεμινιστική οικολογία που αναζητούν ένα νέο πρότυπο για τη βιωσιμότητα της ζωής.

1. 1. Το φύλο και η κοινωνική θέση του ατόμου, αποτελούν παράγοντες που διαφοροποιούν τον τρόπο με τον οποίο βιώνει ο καθένας και η καθεμία τις επιπτώσεις από την πανδημία και τα μέτρα κοινωνικού ελέγχου που επιβάλλονται, άρα και οι παρεμβάσεις θα πρέπει να είναι ανάλογες
   2. Το καθήκον της φροντίδας ν’ αναδιανεμηθεί σε όλους τους δρώντες, με όρους κοινωνικής συνυπευθυνότητας (πέραν γυναικών, ηλικιωμένων)
   3. Η προστασία της εργασίας και του μισθού στα συνεταιριστικά εγχειρήματα είναι πρωτεύον ζήτημα
   4. Ποιος είναι ο ρόλος του αστικού σχεδιασμού των μεγάλων πόλεων σε περιόδους κρίσης;
   5. Να μην ανατραπεί η ιστορική μείωση των εκπομπών C02  όταν επιστρέψουμε σε κανονικά επίπεδα οικονομικής δραστηριότητας
   6. Επιτακτικός στόχος είναι η οικολογική μετάβαση προς κοινωνίες με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και απόλυτος σεβασμός στα όρια που θέτει ο πλανήτης
   7. Η συνεργασία μεταξύ των φορέων Κ.ΑΛ.Ο σε στιγμές κρίσης να είναι συλλογική ως προς το μοίρασμα της γνώσης, των πόρων των οργανισμών και την διατύπωση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών αιτημάτων
   8. Οι φορείς Κ.ΑΛ.Ο να παρέχουν πληθώρα δωρεάν υπηρεσιών στην κοινωνική τους βάση σε αντίθεση με εταιρείες που αισχροκερδούν
   9. Ο ρόλος μας ως καταναλωτών μέσω της κριτικής και υπεύθυνης κατανάλωσης θα είναι αποφασιστικής σημασίας για την επιβίωση μικρών επιχειρήσεων στην κοινότητα
   10. Να αναστοχαστούμε και να προβληματιστούμε για την επόμενη μέρα έτσι ώστε να μην αυξηθεί η επισφάλεια και η ανισότητα