Τις ημέρες αυτές, του καύσωνα, η πιο πολύτιμη λέξη είναι το νερό, ένα κοινό αγαθό, απαραίτητο για τη διατήρηση της ζωής. Κι ενώ εμείς έχουμε την τύχη άμεσης πρόσβασης σε καθαρό νερό, πολλά μέρη στον κόσμο δεν έχουν αυτό το προνόμιο. Ακόμα και μέρη στην Ελλάδα, ειδικά το καλοκαίρι, αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε νερό, αγοράζουν πόσιμο νερό και προγραμματίζουν πότε θα κάνουν μπάνιο και πότε θα βάλουν πλυντήριο, γιατί το τρεχούμενο νερό είτε δεν είναι πόσιμο, είτε δεν είναι καν διαθέσιμο καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.

Άραγε υπάρχει σχέδιο από το κεντρικό κράτος ή την Τοπική Αυτοδιοίκηση για την αντιμετώπιση μιας κρίσης έλλειψης νερού, πέρα από την ιδιωτικοποίηση ή την ακρίβεια σαν μέτρα για μείωση της κατανάλωσης;

Πρόσφατα δημοσιεύτηκε στο Newsletter του Ripess, ένα άρθρο με τίτλο «Το Μοντεβιδέο είναι η πρώτη περίπτωση στον κόσμο μιας πρωτεύουσας χωρίς πόσιμο νερό τον εικοστό πρώτο αιώνα. Ημέρα μηδέν.»[1] H Ουρουγουάη είναι από τις πλούσιες χώρες της Νότιας Αμερικής και με πλούσια αποθέματα σε νερό, κι όμως η πρωτεύουσά της έχει αυτή την ανησυχητική παγκόσμια πρώτη.

Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε μετάφραση του άρθρου που εξηγεί ποια είναι η κατάσταση με το νερό στο Μοντεβιδέο.

«Καφές με ανάλατο νερό, καφές με γλυκό νερό», φώναξε ο πλανόδιος πωλητής στην έκθεση Tristan Narvaja την Κυριακή. Εκείνες τις ίδιες μέρες υπήρχε ανακούφιση στην οικογένεια γιατί τελικά έγινε δυνατή η αλλαγή της αντίστασης του θερμοσίφωνα, η οποία είχε φαγωθεί  από τα άλατα και τα ιζήματα τους τελευταίους τρεις μήνες. Γιορτάζουμε που μπορούμε να κάνουμε μπάνιο. Πριν, στη γειτονιά, τα μπιτόνια νερού κόστιζαν 110 πέσος, αλλά στο γωνιακό περίπτερο, η καπιταλιστική αισχροκέρδεια ανέβασε την τιμή  στα 160 πέσος. Τώρα, η κυβέρνηση έχει ξεκινήσει ένα φορολογικό μέτρο που μείωσε την τιμή. Είναι για να γιορτάσουμε; Ενδεχομένως, όχι, γιατί, καθώς είναι αδύνατο να μαγειρέψουμε, για παράδειγμα, μια σούπα με αλατόνερο, θα πρέπει να αγοράσουμε περισσότερα μπιτόνια. Παρατηρώ τις καφέ κηλίδες να προχωρούν σε κουτάλια και πιρούνια. Θα πρέπει να πετάξω αυτά που καταστρέφονται από τα άλατα; Θα συγκαλέσει η κυβέρνηση συνέντευξη Τύπου για να ανακοινώσει ότι θα καταργήσει τους φόρους στην πώληση μαχαιροπήρουνων;

Με αυτούς και άλλους παρόμοιους τρόπους, η κρίση του πόσιμου νερού λαμβάνει χώρα σε όλη τη μητροπολιτική περιοχή του Μοντεβιδέο. Ξεπεράσαμε την ημέρα μηδέν[2], αλλά σχεδόν κανείς δεν το παρατήρησε, και είναι ακόμη αδύνατο να προσδιοριστεί εάν η κυβέρνηση το έκρυψε ή απλά δεν καταλαβαίνει τι συμβαίνει.

Αυτή η ιδέα, της ημέρας μηδέν, εφαρμόστηκε στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής, ενόψει της σοβαρής ξηρασίας που υφίσταται για αρκετά χρόνια και που έφτασε στα άκρα το 2018. Καθώς τα αποθέματα γλυκού νερού της πόλης (με περισσότερους από 4,6 εκατομμύρια κατοίκους) μειώθηκαν, εφαρμόστηκαν αυξανόμενοι περιορισμοί στην κατανάλωση νερού. Είχαν ένα σχέδιο, φυσικά συζητήσιμο, αλλά ένα πρόγραμμα σταδιακών μέτρων είχε οργανωθεί εκ των προτέρων.

Όταν τα αποθέματα της πόλης θα έπεφταν κάτω από το 13,5%, θα εφαρμοζόταν αμέσως ως η ημέρα μηδέν: Δεν θα υπήρχε πλέον πόσιμο νερό για διανομή. Εδώ, στο Μοντεβιδέο, η κατάσταση είναι πολύ πιο σοβαρή, αφού τα αποθέματα στο Paso Severino είναι κάτω από το 3 τοις εκατό (που ισοδυναμεί με τρεις ημέρες κατανάλωσης νερού της πρωτεύουσας).

Υπάρχει νερό στις βρύσες, αλλά δεν είναι πόσιμο εδώ και εβδομάδες. Ξεπεράσαμε τη μέρα μηδέν χωρίς να το ξέρουμε. Οι κρατικοί φορείς που υποτίθεται ότι το έλεγχαν σιωπούσαν και, καθώς δεν υπάρχει οργανωμένο σχέδιο, οδηγούμαστε στον αυτοσχεδιασμό. Όλα αυτά συγκαλύφθηκαν αλλάζοντας το γλυκό νερό με υφάλμυρο.

Μάθαμε ότι το νερό έπαψε να είναι πόσιμο γιατί έγινε σαφές από το Χημικό τμήμα του Πανεπιστημίου και από τις αναλύσεις που διαχύθηκαν από το Δήμο του Μοντεβιδέο. Αυτοί που έπρεπε να προειδοποιήσουν πρώτοι για αυτή την κατάσταση, οι Υγειονομικές υπηρεσίες και τα υπουργεία Υγείας και Περιβάλλοντος, δημιούργησαν την ιδέα του «πόσιμου νερού».

Η «δημιουργικότητα» σε ιδέες και δεδομένα πολλαπλασιάστηκε. Ο γραμματέας της προεδρίας, Álvaro Delgado, υποσχέθηκε να διατηρήσει την «ποιότητα» του νερού, αν και εκείνη την εποχή είχε ήδη χαθεί αυτό που καταλαβαίνουν σχεδόν όλοι ως ποιότητα. Η δέσμευση αυτή δεν εκπληρώθηκε καν, γιατί μέσα σε λίγες μέρες ξεπεράστηκαν ακόμη και τα νέα υπέρογκα όρια αλατότητας που είχαν οριστεί από τις Υγειονομικές υπηρεσίες.

Ο Πρόεδρος Lacalle Pou ανακοίνωσε πιο πρόσφατα μια «έκτακτη κατάσταση» στο νερό. Εδώ υπάρχουν δύο ουσιαστικά προβλήματα. Το πρώτο είναι ότι ο όρος αυτός αναφέρεται σε ένα μέτρο που είναι ουσιαστικά διοικητικό, το οποίο, για παράδειγμα, απελευθερώνει και επιταχύνει τις δαπάνες. Το δεύτερο είναι ότι δεν πρόκειται για κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αλλά για κρίση η οποία δεν αφορά μόνο το νερό.

Πράγματι, αντιμετωπίζουμε μια κρίση που εκφράζεται σε πολλαπλές διαστάσεις: περιβαλλοντική, κοινωνική, υγειονομική και οικονομική. Γινόμαστε μάρτυρες μιας οικολογικής καταστροφής, με τη λεκάνη απορροής του ποταμού Santa Lucia να μαστίζεται από φράγματα και ρύπους. Οι επιπτώσεις στην υγεία είναι εμφανείς, για παράδειγμα, για τους υπερτασικούς, τα παιδιά και τις εγκύους, στους οποίους προστίθενται οι κίνδυνοι από την αντιμετώπιση των νερών που περιέχουν μια ουσία, τα τριαλομεθάνια, τα οποία είναι πιθανά καρκινογόνα. Οι κοινωνικές επιπτώσεις είναι πολλαπλές, ξεκινώντας από την ενίσχυση της ανισότητας και της περιθωριοποίησης, δεδομένου ότι οι φτωχότεροι έχουν λιγότερους πόρους για να αντιμετωπίσουν αυτά τα προβλήματα. Τέλος, η κατάσταση επηρεάζει τους εγχώριους προϋπολογισμούς και τις επιχειρηματικές επιδόσεις.

Υπολογίζεται ότι είναι απαραίτητο να καταναλώνονται, κάθε μέρα, σχεδόν τέσσερα λίτρα νερού για τους άνδρες και σχεδόν τρία για τις γυναίκες (επτά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης)[3]. Αυτές οι απαιτήσεις πολλαπλασιάζονται προσθέτοντας την ποσότητα που απαιτείται για το μαγείρεμα. Αυτό εξηγεί γιατί, για παράδειγμα, στο Κέιπ Τάουν, την ημέρα μηδέν, η κυβέρνηση δεσμεύτηκε να χορηγήσει  25 λίτρα νερό ανά άτομο την ημέρα.

Αντίθετα, εδώ, στην πιο πρόσφατη συνέντευξη Τύπου, δύο υπουργοί ανακοίνωσαν ότι θα παρέχονται δύο λίτρα πόσιμου νερού ανά άτομο, όχι μόνο για παιδιά ή εγκύους, αλλά επεκτείνοντάς το σε μια μεγαλύτερη ομάδα. Ένα υποτιθέμενο δυναμικό μέτρο οργανώθηκε, αλλά στην πραγματικότητα επρόκειτο να παρέχει λιγότερο νερό από όσο χρειάζεται στους πιο ευάλωτους, ενσωματωμένο σε μια δημοσιογραφική φανφάρα που δεν θα έπρεπε να χρησιμεύει για να συγκαλύψει αυτή την ισχνή αλληλεγγύη.

Η ημέρα μηδέν τελικά δεν έφτασε ποτέ για το Κέιπ Τάουν, καθώς λίγες μέρες νωρίτερα επέστρεψαν οι βροχές. Ωστόσο, όλα δείχνουν ότι το Μοντεβιδέο είναι η πρώτη περίπτωση στον κόσμο μιας πρωτεύουσας που έφτασε σε αυτή την κατάσταση κατάρρευσης. Άλλες μητροπόλεις, όπως το Κάιρο, η Τζακάρτα ή η Πόλη του Μεξικού, αντιμετωπίζουν δυσκολίες για δεκαετίες, αλλά λόγω των περιορισμένων πόρων. Αντίθετα, η πρωτεύουσά μας περιβαλλόταν πάντα από ποτάμια και ρυάκια, αλλά ήταν μολυσμένα, υποβαθμισμένα ή αλλοιωμένα με πολλούς τρόπους για δεκαετίες και χωρίς να ληφθούν έκτακτα μέτρα σε περίπτωση ξηρασίας.

Σε συντονισμό με τη δημοσιογραφική εμμονή θα βρεθούμε σε μια άλλη πρώτη θέση στον κόσμο που θα μας κάνει παράδειγμα. Θα είμαστε η πρώτη πρωτεύουσα που, τον εικοστό πρώτο αιώνα, έφτασε στη μέρα μηδέν, ξεμένοντας από νερό, υπό μια κυβέρνηση που δεν το κατάλαβε ποτέ.

To 2023 δημοσιεύτηκε από τα Ηνωμένα Έθνη η έκθεση, World Water Development Report 2023, η οποία παρουσιάζει μια ζοφερή εικόνα της αυξανόμενης παγκόσμιας λειψυδρίας. Η έκθεση αναφέρει ότι η εποχική σπανιότητα θα συνεχίσει να αυξάνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Μερικά από τα συμπεράσματα της παραπάνω έκθεσης, όπως δημοσιεύτηκαν  στην ιστοσελίδα της Deutsche Welle[4], στις 22 Μαρτίου του 2023:

• Η παγκόσμια κατανάλωση νερού αυξήθηκε κατά περίπου 1% κάθε χρόνο τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες «και αναμένεται να αυξηθεί με παρόμοιο ρυθμό έως το 2050, λόγω του συνδυασμού της πληθυσμιακής αύξησης, της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης και των μεταβαλλόμενων καταναλωτικών προτύπων».
• Η έκθεση υπογραμμίζει το τεράστιο κενό στη διαθεσιμότητα του νερού και τη χρήση του σε διάφορες περιοχές και την ανάγκη να καλυφθεί για να διασφαλιστεί ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό έως το 2030.
• Περίπου το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε χώρες όπου το υδατικό στρες θεωρείται «υψηλό ή κρίσιμο».
• Πάνω από το 70% της κατανάλωσης νερού πραγματοποιείται στον αγροτικό τομέα. Ωστόσο, με την αύξηση των πληθυσμών που κατοικούν στις πόλεις, «η κατανομή του νερού από τη γεωργία στα αστικά κέντρα έχει γίνει μια κοινή στρατηγική για την κάλυψη των αναγκών σε γλυκό νερό», ανέφερε ο ΟΗΕ.
• Εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής «η εποχική λειψυδρία θα αυξηθεί σε περιοχές όπου το νερό είναι σήμερα άφθονο —όπως η Κεντρική Αφρική, η Ανατολική Ασία και τμήματα της Νότιας Αμερικής— και θα επιδεινωθεί σε περιοχές όπου υπάρχει ήδη έλλειψη νερού, όπως η Μέση Ανατολή και η Σαχάρα στην Αφρική».

Τα προγνωστικά είναι ιδιαίτερα δυσοίωνα, ειδικά όταν ενώ διεθνείς οργανισμοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, οι αρμόδιες αρχές των χωρών δεν τα αντιμετωπίζουν με την σοβαρότητα που χρειάζεται.

_______________________________________

[1] Άρθρο του Eduardo Gudynas για την εφημερίδα Brecha, Ουρουγουάη, 30 Ιουνίου, 2023

[2] Η ημέρα μηδέν ορίζεται ως το σημείο (συγκεκριμένο ποσοστό διαθέσιμου νερού) στο οποίο θα ξεκινούσαν αυστηρότερες ρυθμίσεις στην κατανάλωση του νερού, επειδή αν  το σημείο καθορισμού της Ημέρας Μηδέν ήταν το 0% θα προκαλούσε δράση από τους κατοίκους μόνο όταν ήταν πολύ αργά.

[3] “Human water needs,” Michael N. Sawka et al., Nutrition Reviews, vol. 63, 2005.

[4] https://www.dw.com/en/un-warns-of-imminent-global-water-crisis/a-650742